Venice Film Festival
ეს ინტერვიუ მალაიზიელ რეჟისორთან ჩონგ კიატ აუნთან (Chong Keat Aun) ვენეციაში, კუნძულ ლიდოზე ჩავწერე – საქართველოდან და მალაიზიიდან ძალიან შორს. ვენეციის კინოფესტივალი ყოველთვის ითვლებოდა ფანჯრად ახალ სამყაროებში, როგორც თავად ვენეცია, რომელიც დასავლეთსა და აღმოსავლეთს საუკუნეების განმავლობაში აკავშირებდა.
რეჟისორმა საქართველოზე არაფერი იცოდა. მითხრა, რომ ვენეციაში ჩამოსასვლელად 14 საათი იფრინა და ჩვენი სამყაროები ძალიან შორს არიან ერთმანეთისგან. დისტანციასთან ერთად მალაიზია დახურული ქვეყანა იყო. როგორც ჩონგ კიატ აუნი ამბობს, ნახევარ საუკუნეზე დიდი ხნის შემდეგ, ქვეყანაში პირველად შეიცვალა ხელისუფლება და შედარებით მეტი თავისუფლება გაჩნდა, მაგრამ მალაიზიურ ხელოვნებას კვლავ იგავის ენის გამოყენება უწევს, იმისთვის რომ ქვეყნის წარსულზე ანდა დღევანდელ დღეზე მოჰყვეს.
ჩონგ კიატ აუნი ის იშვიათი მალაიზიელი რეჟისორია, რომელსაც დასავლეთში შედარებით კარგად იცნობენ. მისი წინა ფილმი ლოკარნოს კინოფესტივალზე უჩვენეს, უკანასკნელი ნამუშევრის „თოვლი შუა ზაფხულში“ პრემიერა კი ვენეციის კინოფესტივალის პარალელურ სექციაში „ვენეციის დღეებზე“ შედგა. ფილმის მოქმედება მალაიზიის ისტორიის ყველაზე სასტიკი თარიღის 13 მაისის ტრაგედიის გარშემო ვითარდება, როდესაც არჩევნების შედეგების გაუქმების მოტივით ხელისუფლებაში მყოფმა პარტიამ, მასობრივი არეულობების შემდეგ, სამხედრო რეჟიმი დააწესა და დაახლოებით 50 წლის განმავლობაში ერთპარტიული მმართველობა დაამყარა.
ფილმის მოქმედება აგებულია 1969 წლის 13 მაისის მოვლენებზე, რომელიც კუალა-ლუმპურში განვითარდა. მსოფლიო მაყურებლისთვის შესაძლოა თქვენი ქვეყნის ისტორიის ეს თარიღი უცნობი იყოს. ხომ ვერ მოგვიყვებოდით ამ ტრაგედიაზე უფრო მეტს?
2009 წელს კუალა-ლუმპურთან ახლოს, სოფლად, მიტოვებულ მხარეში მასობრივი სასაფლაო აღმოვაჩინეთ. როდესაც გამოვიძიეთ, გაირკვა, რომ 13 მაისის მსხვერპლთა გარკვეული ნაწილი აქ იყო დასაფლავებული. მე არ ვარ მხოლოდ კინემატოგრაფისტი, ვარ ასევე ჯგუფის წევრი, რომელიც ისტორიულ კვლევებს ატარებს, იძიებს წარსულს და სწავლობს იმას, რაც ოფიციალურ წყაროებში დაფარულია. მალაიზიის ისტორიის „ბნელი მხარე“ შეუსწავლელია, ჩვენ კი ვიკვლევთ იმას, რაც არსადაა მოთხრობილი. იმ მომენტისთვის კეთრის საავადმყოფოზე მქონდა პროექტი. მალაიზიაში 1920-იან წლებში კეთრის სამკურნალო მრავალი საავადმყოფო აშენდა, დღეს კი ამ შენობებს სხვადასხვა დეველოპერი ესაკუთრება და მათ ადგილზე საცხოვრებელ სახლებს აშენებს. ერთხელაც ჩვენ ჯგუფს მოგვმართეს და გვთხოვეს მათთან ახლოს არსებული ტერიტორიის გადარჩენა, რომელსაც დეველოპერი გამოუჩნდა, რაც ამ ადგილის განადგურებას ნიშნავდა. იქ ჩასულებს მოსახლეობამ გვანახა თუ სად იყო მასობრივი სასაფლაო, სადაც 13 მაისის ტრაგედიის მსხვერპლნი განისვენებდნენ.
ჩვენ ამ ადგილს ვხედავთ ფილმში…
დიახ, ფილმის ფინალში ამ ადგილის ფოტოებია მოცემული. ამ ადგილის აღმოჩენის შემდეგ დავიწყე იქ დასაფლავებულ ადამიანებზე და მათ ოჯახებზე ფიქრი. გადავწყვიტე ამ ადგილას ყოველ წელს ჩავსულიყავი 13 მაისს და გამეცნო ადამიანები, რომლებიც საფლავზე მისულნი დამხვდებოდნენ. ჩინური ტრადიციით, საფლავზე ახლობლის გარდაცვალების დღეს მიდიან. მთელ დღეს იქ ვატარებდი და ვეცნობოდი დაღუპულთა ოჯახებს, ვიგებდი მათ ისტორიებს. თანდათან აღვადგინეთ მთელი სურათი, რომელიც პირველად ჩემს დოკუმენტურ ფილმში მოვყევი. საქმე ეხება 1969 წელს, როდესაც არჩევნების შემდეგ მმართველმა პარტიამ არეულობები გამოიწვია და სამხედრო მდგომარეობა შემოიღო. 13 მაისს ამ არეულობებს მრავალი ადამიანი ემსხვერპლა. 2018 წელს მალაიზიაში პირველად შეიცვალა ხელისუფლება 49 წლის შემდეგ, სწორედ ამიტომაა ფილმში ორი დრო და ორი ნაწილი: 1969 წელი და 2018 წელი.
ვისაუბროთ ამ ორ დროზე, როგორია მალაიზიის წარსული და დღევანდელი დღე?
მალაიზია ძალიან ახალგაზრდა ქვეყანაა. ჩვენ დამოუკიდებლობა მხოლოდ 1957 წელს მოვიპოვეთ. მალაიზია ყოველთვის მულტიკულტურული იყო. უმრავლესობა მუსლიმი მოსახლეობაა, მაგრამ აქ ცხოვრობენ ინდოელები და ჩინელები, ასევე პორტუგალიელები და აბორიგენი მოსახლეობა. ჩემი წინაპრები ჩინეთის სამხრეთიდან არიან, მაგრამ მალაიზიაში ჩემი ოჯახის რამდენიმე თაობა დაიბადა და მე, რა თქმა უნდა, მალაიზიელი ვარ. ამავე დროს, მრავალი მალაიზიელი ჩვენ ჩინელებს გვიყურებენ, როგორც მეორეხარისხოვან ადამიანებს. 1969 წლის ტრაგედია არ იყო პოლიტიკური მიზეზებით გამოწვეული, მაგრამ ის პოლიტიკოსებმა გამოიყენეს. მღელვარებას რასობრივი საფუძვლები ჰქონდა, რაც პოლიტიკოსების ხელში საზოგადოების დაშლისა და მართვის საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს. მათ არ აწყობთ გაერთიანებული საზოგადოება; ამიტომ გააღვივეს შუღლი მალაიზიელებსა და ჩინელებს შორის, რაც 13 მაისს ჩინელთა უბნების დარბევით დასრულდა. სწორედ ამ მოვლენების შემდეგ მთავრობამ დაიწყო მოსახლეობის და განსაკუთრებით მუსლიმების კონტროლი, შემოიღეს ქალებისთვის დაფარული ტანსაცმლის ტარების ვალდებულება და სხვა მკაცრი წესები. მალაიზია დღეს მეორე ირანია.
„თოვლი შუა ზაფხულში“ მრავალ ფილმს გვაგონებს, რომლებიც ისტორიულ მოვლენებზე ნელი რიტმით გვიყვება. რატომ აირჩიეთ ასეთი რიტმი?
ჩვენ გვინდოდა ამ ტრაგედიაზე მოგვეყოლა ისე, რომ არ გამოგვეწვია ახალი კონფლიქტი და დაპირისპირება მალაიზიელებსა და ჩინელებს შორის; ამიტომ არ ვაჩვენებთ ძალადობის სცენებს და არა იმიტომ, რომ რამის ჩვენების გვეშინია. ფილმის პოეტური თხრობის მანერა ამ მიზანს ემსახურება, რომ ტკივილი კი არ გაზარდოს, არამედ პირიქით, შეამციროს. ჩვენ ვიღებდით ისე როგორც ამას ირანელები აკეთებენ. მით უმეტეს ჩვენ ისლამური ქვეყანა ვართ და საზოგადოება რელიგიური წესებით იმართება. ხელოვნებას სახელმწიფო ცენზურა აკონტროლებს და იმისთვის, რომ რამე თქვა, ჩვენც იგავის, სიმღერის ანდა ისეთი ხერხების გამოყენება გვიწევს, რომელიც ცენზურისთვის თავის არიდების საშუალებას მოგვცემს.
როგორია დღეს მალაიზიური კინო, რამდენად ძლიერია ცენზურა და თუ ეხმარება სახელმწიფო საავტორო ხელოვნებას?
მალაიზიელმა რეჟისორებმა ვისწავლეთ პოეტური ენით იმის გადმოცემა, რაც სენსიტიურია. ამის მიუხედავად, მაინც არ მაქვს წარმოდგენა „თოვლი შუა ზაფხულში“ იქნება თუ არა მალაიზიაში ნაჩვენები. მალაიზიაში აკრძალულია ლგბტ ფილმების ჩვენება და ასევე იმ ფილმების, რომლებშიც სექსუალური სცენებია. ხანდახან ხდება ისეც, რომ გარკვეულ სცენებზე საპროექციოში აპარატის ობიექტივს ხელს აფარებენ. ცენზურა ვრცელდება პოლიტიკურ შინაარსზეც. 13 მაისის ტრაგედიის ჩვენება კვლავ არაა ნებადართული. მაგალითად ირანელები ხელისუფლებაზე კრიტიკული აზრის გასაჟღერებლად ბავშვებს იყენებენ ხოლმე, ჩვენც მუდამ ასეთი ხერხების მოფიქრება გვიწევს. „თოვლი შუა ზაფხულში“ არის ეპიზოდი, რომელშიც გმირი სიმღერის მეშვეობით უყვება მაყურებელს ტრაგედიის სისასტიკეზე.
დამოუკიდებელ კინოს მალაიზიის ხელისუფლება სახიფათოდ თვლის, რადგან ასეთ ხელოვნებაში შეიძლება წამოიჭრას პოლიტიკური საკითხები, უმცირესობების პრობლემები და ის თემები, რომელთა ჩვენებაც ნებადართული არაა. დღეს მრავალი რეჟისორი ირჩევს „უსაფრთხო“ ფილმების კეთებას – რომანტიკულ ანდა პატრიოტულ თემებზე. მალაიზიაში პატრიოტული ფილმების რაოდენობა სულ უფრო და უფრო მატულობს. ასეთ პირობებში დამოუკიდებელი კინო მაინც აგრძელებს არსებობას, თუმცა პრობლემები არსად ქრება. მალაიზიური დამოუკიდებელი კინოს მაყურებელი ძირითადად საერთაშორისო ფესტივალების აუდიტორიაა, რადგან ჩვენ სახლში ვერ ვაჩვენებთ საკუთარ ფილმებს. უცხოური პლატფორმები უმნიშვნელოვანესია მალაიზიური დამოუკიდებელი კინოსთვის.
ესაუბრა გიორგი რაზმაძე