03.09.2023
ახლა, როცა „ამარტასთვის“ ინტერვიუზე დავით მაჭავარიანთან თბილისში, მის სახელოსნოში ვიმყოფები, პარალელურად ქართველების ნამდვილი ეროვნული საგანძურის – ნიკო ფიროსმანის გამოფენისა და მე-12 საუკუნის ქართული ეპოსის მსოფლიო შედევრის – შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ გრაფიკული რომანის (კომიქსების) გამოცემის ევროპული ტურნეები მიმდინარეობს.
ფიროსმანის გამოფენა სახელწოდებით „შავი შუქი“, რომელშიც მხატვრის 50-მდე ტილო შევიდა, 4 მაისიდან 20 აგვისტომდე ლუიზიანას თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმშია (დანია) გამოფენილი, რომელიც 17 სექტემბრიდან 2024 წლის 28 იანვრამდე შვეიცარიაში, ქ. რიჰენში ბეიელერის ფონდში (Fondation Beyeler ) გადაინაცვლებს კლასიკური მოდერნიზმისა და თანამედროვე ხელოვნების ნამუშევრების კოლექციების გვერდით. გამოფენის კურატორთან დანიელ ბაუმანთან ინტერვიუს, „ამარტა“-ს ამავე გამოცემაში წაიკითხავთ. ევროპაში ამ ქართული შედევრების ვოიაჟს დავით მაჭავარიანი „ამარტაში“ საინტერესო ექსპერიმენტით ეხმაურება, ის ფიროსმანის ინსპირაციით ხუთი ახალგაზრდა დიზაინერის მიერ შექმნილ ხუთ კაბას მოხატავს.
დავით მაჭავარიანის სავიზიტო ბარათი კი მაინც მის მიერ ილუსტრირებული „ვეფხისტყაოსანია“, რომლის კომიქსების ფრანგულენოვანი და იტალიურენოვანი გამოცემების წარდგენა ამ წლის გაზაფხულზე, რომსა და ორლეანში შედგა. მალე ამ ჯადოსნური წიგნის ესპანურენოვანი გამოცემა შესაბამისად ესპანეთისკენ აიღებს გეზს.
„მე ვარ დათო მაჭავარიანი (მეტსახელად კაკადუ). დავიბადე თბილისში 1976 წელს, საბჭოთა კავშირის პერიოდში. სულ ცოტათი ვარ უფროსი ჩემ ქვეყნაზე, რადგან 1991 წლის 31 მარტს საქართველომ სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა აღადგინა 1918 წლის 26 მაისის აქტის საფუძველზე და რუსეთისგან და სსრკ-სგან ამ დროს განვთავისუფლდით. მაშინ 15 წლის ვიყავი, გარეთ ომი და არეულობა იყო, მე კი სამხატვრო აკადემიაში სწავლის გასაგრძელებლად ვემზადებოდი, რადგან რაც თავი მახსოვს 4-5 წლის ასაკიდან მოყოლებული სულ ვხატავდი….“
მაშინ, დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლებით გამოწვეული ომებით დანგრეულ, ჩაბნელებულ თბილისში 90-იანი წლების საინტერესო და ახალი ანდერგრაუნდული ხელოვნება იქმნებოდა, საინტერესო ცხოვრება ჩქეფდა, ამ პროცესის განუყოფელი ნაწილი იყო „კაკადუ“. მას ყველგან ნახავდით, იმდროინდელი ალტერნატიული მუსიკის ექსპერიმენტებსა და კონცერტებზე. კაკადუს დრამის რიტმი 90-იანების ქართული ანდერგრაუნდის ლაითმოტივი გახდა. „მუსიკამ გარეთ გამომაგდო და ირაკლი ჩარკვიანის ჯგუფის დრამერი გავხდი“, იხსენებს ის. (შეხსენებისთვის: ირაკლი ჩარკვიანი 90-იანების ალტერნატიული პოეზიისა და მუსიკის მეფე იყო, მისი ჯგუფი კი ქართული ანდერგრაუნდის ცენტრი). მუსიკის პარალელურად, როგორც მხატვარი, მუშაობდა თეატრსა და კინოში კოსტიუმებსა და დეკორაციებზე. მის არტისტულ ნატურას იყენებდნენ იმდროინდელ ვიდეო და ფოტო იმიჯებსა თუ ექსპერიმენტულ პერფორმანსებში.
სამხატვრო აკადემია დავით მაჭავარიანმა კომიქსებზე საინტერესო ნაშრომით დაასრულა, რის შემდეგაც მხატვარმა და დრამერმა გეზი პირდაპირ შეერთებული შტატებისკენ აიღო. ვაშინგტონში ის Synetic Theater-ში მუშაობდა, იქ შეხვდა და გაიცნო ცნობილი ამერიკული კომიქსების კომპანიის DC Comics-ის რედაქტორი დენ რასპლერი (Dan Raspler).
ახლა ისევ თბილისში, მხატვრის სახელოსნოში დავბრუნდეთ, სადაც „ვეფხისტყაოსნის“ კომიქსებს მასთან ერთად ვათვალიერებ. კაკადუ ჯადოსნურ წიგნს ფურცლავს და ურთულეს და ულამაზეს კომპოზიციებზე რიტმის თანხლებით თითს აყოლებს : დმც, დდმც, დმც, დდმც…და ვხვდები, რომ მისი კომიქსები „ვეფხისტყაოსნის“ გულისცემის რიტმის ვიზუალიზაციაა.
მეცნიერულად გამოკვლეულია ამ შედევრის სტრუქტურა და ის, რომ შოთა რუსთაველმა, მე-12 საუკუნის იდუმალმა პოეტმა და საქართველოს მეფე/დედოფლის თამარის სამეფო კარის დიდგვაროვანმა, სტრუქტურულად რთული და ზუსტი შედევრი შექმნა: ეს არის ერთმანეთის მონაცვლე თექვსმეტ მარცვლიანი გრძელი და მოკლე რიტმული წყობა, რომელთაც სხვადასხვა სახის სამმარცვლიანი და ოთხმარცვლიანი რითმები შეესაბამება. რითმების ხმარების წესი პოემაში მკაცრადაა დაცული – მოკლე და გრძელი რიტმული წყობა ყველგან ოთხ ეტაპიანია. ადვილი მისახვედრი ხდება, მხატვარ დათო მაჭავარიანს „ვეფხისტყაოსნის“ კომიქსების და ილუსტრაციების შექმნისას, რატომ ჩაერთო დრამერი „კაკადუ“, რომლის გულისცემა და რიტმის შეგრძნება მუშაობის პროცესში „ვეფხისტყაოსნის“ ალგორითმსა და დინამიკას შეუერთდა. „რუსთაველი იგივეა ქართველებისთვის, რაც დანტე იტალიელებისთვის. ვეფხისტყაოსანზე 10 წელია ვმუშაობ“, ამბობს ის. ვიდრე მონუმენტურ პოემას „ვეფხისტყაოსანს“ გრაფიკული რომანის ფორმატში გადაიტანდა, მან 2011 წელს პოემის თემაზე დიდი ფორმატის 31 ნამუშევარი (ილუსტრაციები) de Luxe გამოცემისთვის შექმნა.
„ვეფხისტყაოსანის“ ფილოსოფიის შეცნობა დაუსრულებლად გრძელდება. ეს არის ყველაზე გრძელი, თანმიმდევრული და სრულყოფილი ნამუშევარი მე-12 საუკუნიდან, რომელიც შემდეგ დაიკარგა; ხელნაწერი საუკუნეების განმავლობაში განადგურდა მრავალრიცხოვანი მტრის შემოსევების და ომების დროს; შესაძლოა ის ცენზურის მიზეზითაც გაანადგურეს, რადგან ყველაფერი, რაც თავისუფლებას გაძლევს აკრძალული იყო სხვადასხვა ეპოქაში. შემდეგ, საუკუნეების განმავლობაში ის ზეპირად ვრცელდებოდა და თაობებს გადაეცემოდა. უცნაურია, მაგრამ 21-ე საუკუნეში მის სიცოცხლეს კომიქსების ფორმატში ვაგრძელებ. თვალი და ყური, მხატვრობა და მუსიკა – ეს ის მედიუმებია, რომელიც დამეხმარა ამ სამუშაოს შესრულებაში. მუსიკა ქიმიაა. სულ რაღაც 7 ნოტისგან ალქიმიური შენაერთი შემიძლია მივიღო. იგივეს აკეთებს ეს პოემა, იგივეს აკეთებს ლოცვა…“, ამბობს მხატვარი.
ცოტახანში სახელოსნოში კაბა-ინსტალაცია შემოაქვს. ეს არის შავი კაბა, ისეთივე შავი, როგორიც ფიროსმანის ცნობილი შავი ფონია, რომელსაც თვითნასწავლი მხატვარი არა ტრადიციულ ტილოს, არამედ მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისის თბილისური დუქნებისა და ტავერნების (რომლის ხშირი სტუმარი თავად იყო), მაგიდების გადასაფარებელი მუშამბის უკანა შავი ფერის ფონისთვის იყენებდა და რომელზეც ის თავისი მეხსიერებითა და წარმოსახვით ქმნიდა ჯადოსნურ პეიზაჟებს, ნატურმორტებს, პორტრეტებს და ცხოველების გამოსახულებებს სევდიანი თვალებით. კაკადუს მიერ მოხატული კაბის კალთა ფიროსმანის „გულუბრყვილო“ ნაივური სტილის მსგავსად, მინიმალისტური, დიდი ზომის ფიგურებით კომპოზიციას ქმნის.
თუ ევროპაში მოხვდებით აუცილებლად ნახეთ ფიროსმანის გამოფენაც „შავი შუქი“ და რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანიც“ მოიკითხეთ წიგნის მაღაზიებში. ასე, რომ შეუერთდით ქართული შედევრების ვოიაჟს „ამარტა“-სთან ერთად.
თეონა ჯაფარიძე
ფოტო: IR4GUS4ROV4